دام "انتقال فشار"

یک سیستم دچار مشکلاتی می شود (از مشکلات فردی تا مشکلات یک سازمان یا کشور)، عوارض مشکلات در بخش های مختلف بروز پیدا میکنند. ما متوجه عوارض و نشانه های مشکل شده و برای حل آن ها وارد عمل می شویم؛ اما بجای پرداختن به اصل و ریشه یک مساله یا مشکل، به سرعت سعی می کنیم با راه حل های کوتاه مدت، عوارض و نشانه های مشکل را برطرف کنیم. راه حل های مقطعی، عوارض مشکل را برطرف می کنند، به ظاهر می بینیم که راه حل های ما موثر بوده اند و دیگر هیچ نشانه ای از مشکلات دیده نمی شود. اما پس از مدتی، بدلیل حل نشدن (ریشه) مشکلات، دوباره نشانه های آن ها ظاهر می شوند و ما باز همان راه حل هایی که آموختیم را با شدت بیشتری به کار می بندیم. این چرخه بارها و بارها تکرار می شود.
چرا متوجه تکرار این چرخه نمی شویم؟
1- چون هر بار عوارض مشکل در زمان دیگری و در جای دیگری از سیستم ظاهر می شوند
2- چارچوب زمانی و مکانی نگاه ما محدود است و همیشه به بخشی از سیستم و در بازه زمانی کوتاهی توجه داریم. ما مسائل حوزه خودمان را  می بینیم و راه حل مسائل را نیز در همان حوزه جستجو می کنیم

رویکرد مناسب تر اینست که به دنبال راه حل های پایدار و بلندمدت برای مشکلات یا مسائل باشیم. این راه حل ها بتدریج تاثیر می گذارند و باعث می شوند در طولانی مدت، مشکلات و  عوارض و نشانه هایشان حذف شوند و دیگر باز نگردند. پرداختن به راه حل های مقطعی، "عوارض جنبی" دارد و باعث می شود احتمال پرداختن به راه حل های بلند مدت را از بین برود. وقتی همواره راه حل های مقطعی را برای مواجهه با مشکلات انتخاب می کنیم، منجر به وابستگی یا اعتیاد سیستم به راه حل های گذرا و سطحی  خواهد شد. پرداختن به راه حل های مقطعی برای رفع عوارض مشکلات، مانند قطع شاخه و برگ های علف های هرز، و اتخاذ راه حل های بلندمدتی برای رفع مشکلات، مانند از ریشه درآوردن علف های هرز است.

 

 روند وابستگی به مواد مخدر یا داروها نیز سازوکار مشابهی دارد: در اثر فشار و استرس کاری (مشکل یا مساله) دچار سردرد و مشکلات جسمی (عوارض و نشانه های مشکل) می شویم، اولین راه حلی که به ذهنمان می رسد، استفاده از مسکن برای کاهش درد است، اما با توجه به اینکه فشار و استرس کاری همچنان پابرجاست، سردردها نیز باز می گردند. از طرف دیگر، استفاده از مسکن ها علاوه بر عوارض جانبی برای بدن و وابستگی ما به آن ها، باعث می شود احتمال اینکه به راه حل های بلندمدت (کاهش فشار و استرس کاری) بپردازیم، کاهش یابد.
یکی از پرطرفدارترین راه حل های مقطعی، استفاده از کمک های خارجی برای حل مشکلات داخل سیستم است. بعنوان مثال، کمک دولت به خودروسازان، حل مشکلات فرزندان توسط والدین، معلم خصوصی گرفتن برای حل مشکلات درسی بچه ها، استفاده از مشاورین خارج سازمان برای حل مشکلات سازمان، تزریق پول، وام گرفتن و کمک های خارجی به یک کسب و کار، چاپ پول توسط دولت ها.
کمک های خارجی نباید مستقیما به حل مشکلات و مسائل بپردازند و بلکه بایستی توانمندی های سازمان برای حل مشکلات خودش را تقویت کنند. برای اجتناب از دام انتقال فشار، در مواجهه با مشکلات و مسائل سیستم، بایستی قبل از اینکه کنترل و هدایت سیستم را بدست بگیریم و اعمال قهرمانانه انجام دهیم، به سوالات زیر پاسخ دهیم:
1- مکانیزم های طبیعی اصلاج چه بودند؟
2- چرا این مکانیزم ها ناموفق بوده اند/شده اند؟
3- سازوکار موفقیت آن ها را چگونه می توان موثرتر ساخت؟

(برگرفته از مطالب کتابهای Thinking in systems، fifth discipline مطالب سایت متمم)

دام "موفقیت برای موفق ها"

اگر برندگان یک رقابت جایزه ای بگیرند که به برنده شدنشان در آینده کمک کند، یک حلقه افزایشی بوجود خواهد آمد که اگر این روند، بدون محدودیت و بصورت نامحدود ادامه یابد، در نهایت منجر به این خواهد شد که برنده ها همه چیز را ببرند و بازنده ها حذف شوند.

مثلا: شرکتی که در یک بازار رشد می کند و  بزرگ می شود، فرصت ها و منابع بیشتری برای رشد کسب خواهد کرد و بیشتر رشد خواهد نمود. ادامه این روند منجر به رشد نمایی برخی شرکت ها و حذف شدن شرکت های کوچک از رقابت خواهد شد. بعضی از کشورها قوانینی را برای جلوگیری از پیشرفت این حلقه افزایشی وضع کرده اند. قوانینی که شرکت های دولتی بزرگ را ملزم به استفاده از ظرفیت های کسب و کارهای کوچک (small business) میکند و یا قوانینی که از انحصارطلبی شرکت های بزرگ جلوگیری می کنند.

راه حل: وضع قوانین محدود کننده، قوانینی که سطوح مختلفی برای بازی وضع می کنند، حذف برخی از مزیت های برترین بازیگران، افزایش مزایای ضعیف ترین ها، خط مشی هایی که جوایز برندگان را طوری در نظر میگیرند که در راندهای بعدی رقابت تاثیرگذار نباشد.